Zaginione miasto Z

Do tej pory najlepszą relacją o dżungli amazońskiej, jaką czytałam, były opowieści Wojtka Cejrowskiego. W bardzo obrazowy i nieraz mrożący krew w żyłach sposób pisze on o spotkaniach z Indianami i o survivalu w dżungli. O krwiożerczych rybach, trujących motylach, goniących człowieka wężach, czy pasożytach, zjadających człowieka od środka. To rzeczywiście działa na wyobraźnię. Przeciętny człowiek, o zdrowym instynkcie samozachowawczym raz na zawsze zakonotuje sobie, aby do dżungli się nie zbliżać. Zawsze jednakowoż znajdą się tacy, których do tego zielonego piekła ciągnie, aby zmierzyć się z samym sobą i przyrodą. Taką właśnie personą był angielski odkrywca, pułkownik Percy Harrison Fawcett, eksplorujący tereny dżungli amazońskiej w początkach XX wieku. Był pozostałością po odchodzącej już epoce wiktoriańskich dżentelmenów, wyruszających w nieznane jedynie z kompasem, maczetą i strzelbą. Bez radia, GPS-ów, samolotów, specjalistycznej odzieży. Znany był ze swojej niezrównanej wytrzymałości i odporności, ale także twardego, bezkompromisowego charakteru. Na takich wyprawach, w warunkach skrajnie niesprzyjających człowiekowi, załamywali się najsilniejsi, Fawcett natomiast trwał i wracał. W owym czasie Amazonia była jednym z nielicznych już terenów z białymi plamami na mapie świata, ale nikt nie wierzył już w legendy o Eldorado, które tak rozpalały wyobraźnię konkwistadorów. Pułkownik jednak ogarnięty był obsesją odnalezienia w dzikich ostępach miasta, które świadczyłoby o tym, że i Indianie żyjący na terenie Amazonii zdolni do wykształcenia wysokiej cywilizacji. Nazwał to miasto po prostu Z. W 1925 roku, po latach przygotowań i planowania Fawcett wyruszył wreszcie, aby ostatecznie zmierzyć się ze swoją obsesją. Na wyprawę zabrał swojego syna oraz jego przyjaciela. Wyprawa zaginęła, to samo spotkało zresztą wielu śmiałków, którzy podjęli się później odszukania pułkownika. Dla wielu osób Fawcett sam w sobie stał się mitem - sami pozwalali opętać się myśli o tym, co stało się z wyprawą pułkownika, podobnie zresztą, jak David Grann, autor Zaginionego miasta Z. On też stał się „świrem od Fawcetta”, jak nazwało kolejnych śmiałków Królewskie Towarzystwo Geograficzne.  

Jedziesz do Amazonii, żeby odnaleźć kogoś, kto zaginął dwieście lat temu? – zapytała moja żona Kyra.(…)
- To było zaledwie 80 lat temu.
- A więc masz zamiar szukać kogoś, kto zaginął 80 lat temu?
- Zasadniczo tak.
- A skąd w ogóle wiesz, gdzie szukać?
- Tego jeszcze dokładnie nie wiem. (…)
- Nie ja pierwszy tam jadę – dodałem – Przede mną były tam setki ludzi.
- I co się z nimi stało? (…)
- Wielu z nich zaginęło.
Patrzyła na mnie przez dłuższą chwilę.
- Mam nadzieję, że wiesz, co robisz.

Smaczku dodaje fakt, że Grann opisuje sam siebie, jako przeciętnego faceta, w średnim wieku, nie mającego poczucia kierunku, lubiącego wygody, jakie serwuje nam cywilizacja. Mając do wyboru wejście po schodach na pierwsze piętro i skorzystanie z windy, nieodmiennie wybieram windę. To jednak nie jest opowieść o amazońskiej wyprawie Granna, ale opowieść o podróżniku sprzed lat. Jakim człowiekiem był Fawcett? Co go napędzało? Wreszcie, co wydarzyło się 90 lat temu w dżungli? Amerykański reporter nie tylko pojechał do Amazonii śladem pułkownika Fawcetta, ale przedtem wykonał mrówczą robotę, przeglądając dokumenty dotyczące tego, co dotyczyło Amazonii, jak i życia Fawcetta. Dotarł do jego żyjących krewnych i dzięki temu odkrył, że należy zweryfikować trasę, jaką podążała wyprawa. Skontaktował się także ze współczesnymi badaczami Amazonii, antropologami i archeologami. Efektem tego jest zawarta w książce opowieść, którą czyta się z zapartym tchem. Opowieść, w której czuje się wiktoriański jeszcze etos, ducha przygody, a także szaleństwo, jakie nieraz ogarniało śmiałków, wyprawiających się do Amazonii. Zakończenie zaś zaskakuje, jak w najlepszym kryminale. Zaginione miasto Z to historia do tej pory mi nieznana, a zrelacjonowana przez Granna w sposób równie interesujący – choć może nie tak zabawny – co Gringo wśród dzikich plemion.

Dziś już nie ma na mapie białych plam, amazońskim Indianom raczej się przypomina o ich tradycjach, niż ich cywilizuje, a do lasu może wyruszyć teoretycznie każdy, wyekwipowany cuda nauki i techniki, nabyte w nowoczesnym sklepie podróżniczym. To już nie to, co kiedyś, kiedy podróżnicy chcieli ODKRYWAĆ dla ludzkości – dziś na takich wyprawach odkrywa się raczej samego siebie i granice własnej wytrzymałości. Osobiście wolałabym, żeby jednak nie było tak, że człowiek może dotrzeć wszędzie, bo kończy się to jak zawsze…  Myśląc więc o dżungli, cieszy mnie to, że jest takie miejsce, gdzie przyroda wygrywa z człowiekiem.

Za "odkrycie" książki dziękuję Padmie.

Moja ocena: 5/6

David Grann, Zaginione miasto Z, Wyd. W.A.B., 2011