Drzewo migdałowe

Po literaturę z akcją umiejscowioną na Bliskim Wschodzie sięgam rzadko. Konflikt izraelsko-palestyński jest dla większości mieszkańców Zachodu niezrozumiały i trwa już tak długo, że niestety stał się czymś w rodzaju elementu lokalnego kolorytu, którym nikt już nie przejmuje. Książka Michelle Cohen Corasanti niewątpliwie przybliża ten problem. Jej bohaterem jest palestyński chłopiec - a potem mężczyzna - Ahmed, który w wyniku przesiedleń/pozyskiwania ziemi przez nowe państwo Izrael traci swój dom i staje się uchodźcą na ojczystej ziemi. On i jego bliscy przechodzą gehennę, a kiedy ojciec 12-letniego Ahmeda trafia do więzienia, to na chłopaka spada ciężar utrzymania licznej rodziny. Co ciekawe Ahmed jest wybitnie uzdolniony i - nawet pomimo bardzo trudnych warunków życiowych - udaje mu się wybić. Matematyczny talent otwiera mu drzwi na uniwersytet i pozwala na wyrwanie z rodzinnej wioski i piekła, jakie zgotowali Palestyńczykom Żydzi.

Bardzo trudny temat. Drzewo migdałowe dobitnie ukazuje jak rodzi się nienawiść i rosną kolejne pokolenia wrogów. Jak wybucha terroryzm. Wszystko dlatego, że ludzie nie potrafią korzystać z tysiącletnich doświadczeń i pokojowo współistnieć. Przecież Żydzi i Arabowie na Bliskim Wschodzie przez setki lat żyli obok siebie, współpracowali ze sobą i nie byli dla siebie zagrożeniem. Wszystko zmieniło się po II wojnie światowej, kiedy postanowiono utworzyć państwo Izrael. A Żydzi, jak się okazało, niewiele wynieśli z tragedii Holokaustu, sami traktując Bogu ducha winnych Arabów jak podludzi. Albo może właśnie wynieśli: z ofiar stali się agresorami. Drzewo migdałowe  ma wymowę wybitnie antyizraelską: Palestyńczycy są tu ofiarami takiej, a nie innej polityki, zwykłymi ludźmi, pragnącymi tylko żyć w pokoju na swojej ziemi, a nie terrorystami, za jakich ma ich świat. 

Drzewo migdałowe zostało okrzyknięte bestsellerem, na książkę sypią się pochwały i zachwyty. Ja patrzę na to trochę bardziej krytycznie. Powieść ta przywodzi mi na myśl przypadek Poradnika pozytywnego myślenia, który negatywnie mnie zaskoczył, jeśli chodzi o głębię i sposób przekazania treści. W Drzewie migdałowym jest z tym lepiej, lecz ta książka (wraz z jeszcze kilkoma innymi), być może wskazuje, że współcześni czytelnicy mają trudności w przyswajaniu bardziej skomplikowanego przekazu i mają zapotrzebowanie na - brzydko mówiąc - łopatologię... Drzewo napisane jest bowiem techniką wizualną, dosyć prostym, oszczędnym językiem; jak dla mnie zbyt prostym. Momentami bardziej przypomina ono reportaż, niż beletrystykę, ale jeszcze silniejszym skojarzeniem, jakie miałam przy lekturze powieści Corastani była przypowieść, okrutna baśń. Na bohatera, jak na Hioba spadają kolejne nieszczęścia, lecz na koniec dzięki swojemu hartowi ducha, mądrości i ciężkiej pracy potrafi on się z nich podźwignąć i zatriumfować. Może rzeczywiście, by pokazać cierpienie, jakie człowiek zgotował innemu człowiekowi, taka maniera jest najlepsza, nie potrzeba żadnych ozdobników. Niestety cierpi na tym zamysł fabularny - akcja Drzewa migdałowego jest rwana, zwłaszcza w pierwszej części książki autorka nie ma właściwie żadnej historii do opowiedzenia poza pokazaniem niedoli Palestyńczyków. Przypomina to slajdy prezentujące kolejne sceny przemocy, biedy, głodu, ciężkiej pracy i zmagania się z okupantami, odbierającymi im ziemię. Autorka zadaje czytelnikowi kolejne ciosy, jak maczetą. Wstrząsające, ale - miałam wrażenie - obliczone na to, by wywołać właśnie ów wstrząs. W końcu walka Palestyńczyków o własną ojczyznę zamienia się w epatowanie męczennictwem, jak w scenie, gdy Ahmad przyjeżdża do Gazy... Przytłoczyło mnie to, czułam przeciążenie. W miarę czytania odnosiłam coraz silniejsze wrażenie obcowania ze - szczytną co prawda - ale natrętną ideologią. Jednocześnie brak w tej powieści tła historycznego, więc czytelnik jest zdany na swoją wiedzę o konflikcie bliskowschodnim.

Postacie w książce są mało wyraziste, w zasadzie są jedynie imionami na papierze, w czym również uwidacznia się podobieństwo tej powieści do baśni. Sam Ahmad jest równie bajkowo idealny (irytująco idealny z biegiem czasu), zbyt jednowymiarowy. Jest niczym święty: rozumiejący i wybaczający, zawsze robi to, co należy, a pod jego wpływem wrogo do niego nastawieni Żydzi zmieniają się jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. A jakie jest prawdopodobieństwo tego, że chłopiec z minimalnym wykształceniem, z jakiejś palestyńskiej wioski zrobi naukową karierę?

Na pewno czytając tę powieść wypada dziękować, że urodziliśmy się w kraju o względnie stabilnej (obecnie) sytuacji politycznej, żyjemy spokojnie i możemy swoim dzieciom zapewnić dach nad głową i edukację. Że nie żyjemy w opresyjnej kulturze, każącej rodzicom aranżować małżeństwa swoich dzieci, nawet kiedy te mieszkają na drugim końcu świata. To jest również forma przemocy, tylko że dokonywanej w majestacie tradycji. Drzewo migdałowe dowodzi, że postęp leży we współpracy, a nie w wojnie, w edukacji, a nie w ciemnocie, w jakiej niestety tkwi jeszcze spora część ludzkości, stając się wylęgarnią ekstremistów i terrorystów. Tyle, że jak dla mnie przekaz ten jest  oczywistą oczywistością.

Metryczka:

Gatunek: powieść obyczajowa

Główny bohater: Ahmed Hamid

Miejsce akcji: Palestyna

Czas akcji: XX wiek 

Cytat:
Moja ocena: 4,5/6

Michelle Cohen Corasanti, Drzewo migdałowe, Wyd. Sine Qua Non, 2014

Książka przeczytana w ramach wyzwania Grunt to okładka