O skutkach sławy czyli słynne książki, których napisania pożałowali ich autorzy

Źródło

Czy chcieliście kiedyś napisać i wydać własną książkę? Marzyliście o karierze pisarza? Wyobrażaliście sobie, jakby to było, gdyby móc nie chodzić do pracy, tylko zasiadać rano przy komputerze we własnym domu, z pyszną kawą i kotem na kolanach, i tworzyć? A potem jeszcze zarobić na tym mnóstwo pieniędzy? Beware what you wish. Otóż okazuje się, że istnieje wielu pisarzy, którzy doświadczyli tego uczucia: ich książki stały się bestsellerami, które przyniosły ich autorom wieczną sławę, a jednak pisarze ci szybko zaczęli żałować, że dzieła te kiedykolwiek powstały. Kłopoty przewyższyły bowiem ewentualne zyski. W większości przypadków miało to sporo wspólnego z typową osobowością człowieka parającego się pisarstwem: to ludzie zazwyczaj ceniący sobie spokój, nie szukający wcale sławy. Nagłe splendory, rozgłos, tysiące fanów spadały więc na nich, niczym grom z jasnego nieba i były utrapieniem, a nie powodem do radości. 

Jednym z najbardziej znanych przykładów jest Kubuś Puchatek. Napisania tej książki żałował nie tylko jej autor, ale i jego syn, a nawet ilustrator. Milne był autorem literatury dla dorosłych - i jako taki chciał być zapamiętany, pewnie jak wielu pisarzy, których książki dla dzieci przez przypadek osiągnęły większy sukces, niż ich dorosłe dzieła. Tymczasem tak Milne, jak i Sam Shephard byli i są kojarzeni niemal wyłącznie ze słynnym misiem o małym rozumku. Jeśli zaś chodzi o Christophera Milne'a, był on obiektem prześladowań w szkole, ponieważ ojciec dosłownie przeniósł jego postać do książki. W sumie bez sensu, ponieważ Krzysio to rezolutny chłopiec, no ale w szkole wszelaka odmienność może być przyczynkiem do wytykania palcami przez rówieśników.

Drugi znany przykład z kręgu literatury dziecięcej to Alicja w krainie czarów. Lewis Caroll czyli Charles Dodgson, angielski matematyk i wykładowca na Oksfodzie nienawidził popularności, jaką przyniosła mu Alicja i zdarzało mu się nawet nie przyznawać do tego, że to on ukrywa się pod nazwiskiem Lewisa Carolla. Być może miało to też jakiś związek z tym, że Dodgson miał dosyć podejrzane zamiłowanie do niedojrzałych dziewczynek i nie chciał zwracać na siebie uwagi. Fotografie Carolla, które zrobił małej Alicji Littel, będącej pierwowzorem książkowej Alicji - mogą szokować.

A jak to było z Sherlockiem Holmesem? Arthur Conan Doyle stworzył słynnego detektywa z nudów, czekając w pustym gabinecie okulistycznym na pacjentów. Doyle nie miał zamiaru tworzyć niczego ambitnego, chciał tylko zarobić trochę pieniędzy. Zyskał sławę i fortunę, która pozwoliła mu wygodnie żyć. Mimo to pisarz znienawidził Sherlocka, gdyż uznał, że ta postać zbyt zawładnęła jego wyobraźnią. Doyle'a do szału doprowadzało ciągłe dopytywanie ludzi o detektywa oraz listy z prośbą o pomoc, jakie zaczął dostawać. Chciał tworzyć coś bardziej "poważnego" niż kryminały (ciekawe, co by powiedział na to Milne, którego ambicją było napisanie kryminału, a ugrzązł na bajkach dla dzieci). Dlatego zdecydował się "zabić" Sherlocka wrzucając go do wodospadu. Na to w Wielkiej Brytanii zapanowała żałoba narodowa, a Doyle pod wpływem presji, po kilku latach "wskrzesił" swojego bohatera.

Gdybym miała pojęcie o problemach, jakie wiązały się z "Przeminęło z wiatrem", zastrzeliłabym się przed rozpoczęciem powieści - powiedziała Margaret Mitchell. Dosyć ekstremalna deklaracja. Ale Mitchell rzeczywiście miała sporo zachodu ze swoim romansem wszechczasów: książka powstawała w bólach przez prawie 10 lat, a wycieńczona autorka dostała z nerwów czyraków na głowie! Po jej wydawniczym sukcesie Mitchell zasypywana była listami od fanów, zaczepiana na ulicy, ale miała też nieprzyjemności, np. oskarżano ją o rasizm, a autorka pracy o historii Ku Klux Klanu pozwała Margaret o naruszenie praw autorskich. Mitchellowie sami sporo stracili na nieuregulowaniu praw autorskich do Przeminęło z wiatrem, zwłaszcza wydań zagranicznych; nie udało im się również wywalczyć umowy, dającej wgląd do scenariusza ekranizacji książki.

Napisanie "Buszującego w zbożu" zajęło Salingerowi dziesięć lat, a żałował tego przez resztę życia - tam brzmi pierwsze zdanie najnowszej biografii J.D.Salingera. Powieść, uznawana dziś za jedną z najbardziej "wpływowych" w dziejach literatury amerykańskiej, hymn całego pokolenia, była próbą uporania się przez pisarza z traumą wojenną. Nieudaną, bo wkrótce potem Salinger wycofał się do swojego wewnętrznego świata; pisał tylko dla siebie - nigdy już niczego nie wydał.

Sława mogła przerosnąć również Harper Lee, autorkę uwielbianego przez Amerykanów Zabić drozda. Niechęć do wydania kontynuacji tej powieści mogła mieć coś wspólnego z tym, że przez lata sugerowano, iż prawdziwym jej autorem jest Truman Capote, z którym Lee się przyjaźniła. Lee milczała przez 55 lat - nic dziwnego, że niedawna wiadomość o tym, że sędziwa pisarka chce w końcu opublikować drugą powieść, Go Set a Watchman, wprawiła świat literacki w osłupienie.

Problemy z zaakceptowaniem sławy miał także J.R.R. Tolkien. Ten pisarz i wykładowca literatury zafascynowany był celtyckimi i skandynawskimi mitologiami, lecz powstanie Władcy Pierścieni należy zawdzięczać raczej fanom, którym spodobał się Hobbit. Wiele osób prosiło Tolkiena o napisanie jego kontynuacji. W efekcie powstała trylogia, której stworzenie zajęło pisarzowi kilkanaście lat, a jej opublikowanie było drogą przez mękę: była zbyt obszerna, a poza tym wydawcy uznali, że jest zbyt skomplikowana i się nie sprzeda. Kiedy już książkę udało się wydać i okazało się, że jej sukces jest oszałamiający - Tolkien musiał zmierzyć się z ciągłym odpowiadaniem na pytania fanów, błędnymi interpretacjami powieści, niekompetentnymi tłumaczami, czy wydaniami bez autoryzacji.

Co jak co, ale kara śmierci może naprawdę zniechęcić do pisania. Na własnej skórze przekonał się o tym Salman Rushdie, kiedy nałożono na niego fatwę za Szatańskie wersety. Przez wiele lat pisarz żył w ciągłym strachu, ukrywając się przez zamachowcami, pod nadzorem brytyjskiej policji. Grożono też  też wydawcom książki na całym świecie; jej japoński tłumacz został zamordowany. Choć Rushdie'mu nigdy tak naprawdę nie przeszkadzała (nie)sława. Pisarz nie żałował wcale napisania tej książki, a jego skargi na niedogodności związane z Szatańskimi wersetami podobne są do ronienia krokodylich łez. Więcej na ten temat jeszcze napiszę.


Byli też pisarze, którzy nie mieli najlepszego zdania o tym, co napisali. Najstarszym chyba znanym tego typu przypadkiem jest Eneida. Wergiliusz tworzył pod koniec poprzedniej ery, pod patronatem Oktawiana Augusta. Swoją epopeję zaczął tworzyć ok. 30 r. p.n.e., a 11 lat później czuł, że dzieło jest ciągle nieukończone i niedoskonałe; na łożu śmierci podobno chciał spalić jego rękopis. Życzenia tego nie uszanował cesarz, który następnie zlecił ukończenie poematu dwóm przyjaciołom Wergiliusza. W każdym razie Wergiliusz nie chciał, by dzieło, które go unieśmiertelniło - przetrwało.

Nie on jeden zresztą - to samo miało miejsce w przypadku Franza Kafki. Kafka był osobowością neurotyczną, o zbyt bujnej wyobraźni, której wytwory przerażały nawet jego samego. Dość wspomnieć Przemianę, w której bohater budzi się pewnego ranka i stwierdza, że zamienił się w ogromnego karalucha... Podobno coś w tym stylu Kafka czuł w odniesieniu do swojego pisarstwa - nienawidził tego, co stworzył i miał ochotę niszczyć powstałe dzieła od razu po ich ukończeniu; o Przemianie powiedział ponoć: czytam to teraz i to jest złe. W testamencie Kafka poprosił o spalenie wszystkiego, co po nim pozostało. Zamiast tego jego przyjaciel to opublikował. Podobna historia miała miejsce w przypadku Emily Dickinson, której wiersze ujrzały światło dzienne dopiero po jej śmierci i w wyniku nie uszanowania ostatniej woli poetki.


Mogłabym wymienić jeszcze co najmniej kilka takich książek, ale nie chcę już zanudzać. W każdym razie wydaje mi się, że w odniesieniu do dzisiejszych autorów książek (autorów, bo niekoniecznie są oni pisarzami) ten problem chyba stracił na aktualności - bo dziś wszyscy chcą być sławni...