Vita

Moja lektorka włoskiego wygłosiła kiedyś stwierdzenie, które zapadło mi w pamięć. Że Włosi są cudownym narodem, mają piękny kraj, osiągnięcia w sztuce, architekturze, modzie, wspaniałą kuchnię, tylko dwie rzeczy im się nie udały: muzyka i literatura. I rzeczywiście, gdyby tak się zastanowić, ilu znam współczesnych włoskich pisarzy, którzy stworzyli coś naprawdę dobrego, to przychodzi mi do głowy Umberto Eco, potem długo długo nic, a potem jeszcze kilka nazwisk, jak Federico Moccia, czy Alessandro Baricco. Jest wprawdzie Oriana Fallaci, ale ona była bardziej dziennikarką. I nagle odkrywam Melanię Mazzucco, której Vita rzuca mnie na kolana… Mazzucco swoją opowieść zaczyna w momencie, w którym Oriana Fallaci kończy swój fenomenalny Kapelusz cały w czereśniach. Jest początek XX wieku, z Włoch tysiące ludzi emigrują za chlebem do Stanów Zjednoczonych. Płynie tam również dziewięcioletnia Vita Mazzucco wraz ze swoim najlepszym przyjacielem, 12-letnim Diamante. W Nowym Jorku ma czekać na Vitę jej ojciec Agnello, który ściągnął tam już kilkadziesiąt swoich krewnych i znajomych. Rzeczywistość na miejscu nie ma jednak nic wspólnego z wyobrażeniami o nowym, wspaniałym świecie. Diamante będzie musiał zapracować na swoje utrzymanie, a jeśli nie, to czeka go śmierć głodowa; nie ma nic za darmo. Ten 12-latek ima się więc różnych prac, by przeżyć. Vita ma trochę lepiej, od małego potrafi oczarowywać innych, poza tym, mimo wszystko ma w Stanach rodzinę. 

Vita znaczy życie, a powieść Melanii Mazzucco jest – podobnie jak wspomniana powieść Fallaci – podróżą w przeszłość, w poszukiwaniu swoich korzeni. Diamante był dziadkiem pisarki. Niewiele się jednak od niego dowiedziała o tym, co przytrafiło mu się za oceanem. Po pobycie w Ameryce zostało zaledwie kilka listów i zapomnianych pamiątek. Z tych okruchów wspomnień wynika, że przeżycia Diamante w Stanach nie należały bynajmniej do kategorii sukcesów. Jego droga tam to porażająca kronika: niewyobrażalna bieda, praca w nieludzkich warunkach, bezwzględność  i okrucieństwo bliźnich, tęsknota za najbliższymi, którzy zostali we Włoszech, zawód miłosny. Życie nie szczędziło mu kopniaków. Autorka dokumentuje wstrząsającą przemianę Diamante z żywego, sprytnego chłopca (Diamante jak diament, a diament  jest tak twardy, że nic go nie skruszy) w człowieka złamanego. Złamała go Ameryka, ten kraj będący obietnicą szczęścia. Kraj, który traktował Włochów jak najgorszą hołotę, nędzarzy i bandytów. O tym autorka wspomina z dużą goryczą, a we mnie też burzyła się krew, bo myślałam sobie ilu wspaniałych ludzi zrodziła Italia i jakim prawem Amerykanie, sami będący przecież w większości potomkami emigrantów, traktowali w ten sposób nowych przybyszy. Niestety włoscy emigranci nie mieli najlepszej pozycji, przybywając do Stanów Zjednoczonych.  Dziś Italia jest krajem wyśnionym, pełnym słońca i zabytków, jednak 100 lat temu szara rzeczywistość była taka, że był to kraj niesamowicie biedny. Ludzie umierali z głodu i dlatego masowo uciekali za ocean. A biedakiem każdy pomiata. 

Mazzucco opowiada niesamowite historie, na poły rekonstruując je z tych nielicznych skrawków wspomnień, a na poły dopowiadając je chyba sobie sama. Konstrukcja powieści nie jest linearna, poruszamy się w czasie w przód i w tył, poznając różne postaci, jakie zaważyły na losach Diamante i Vity. Spora część tej książki kręci się wokół powstawania zorganizowanej przestępczości wśród włoskich emigrantów, czyli początków mafii w Stanach. Przenosimy się również w czasy drugiej wojny światowej i widzimy obraz kompletnie wyniszczonych Włoch. Południowa ofensywa aliantów miała na celu odwrócenie uwagi Niemców od operacji Overlord, a Niemcy postanowili walczyć we Włoszech o każdą piędź ziemi, zgodnie z zasadą, że każdy dzień straty dla aliantów we Włoszech pomoże Niemcom na północy Europy. Dlatego walki o linię Gustawa były tak zażarte, a całe Włochy zaminowano. O tym też niewiele się zazwyczaj mówi, w polskiej świadomości żyje jedynie wspomnienie o bitwie pod Monte Cassino. Rodzinna wioska Diamante została zrównana z ziemią.

 

Styl włoskiej pisarki jest barwny, gęsty od emocji, jak to w rodzinnych sagach, a zarazem precyzyjny jak skalpel. Mazzucco dokładnie wie, jak ubrać swój przekaz w słowa i wywołać w czytelniku odpowiednie reakcje. Rozstania, stracone złudzenia, zdeptane marzenia, spotkania po latach. Już dawno żadna książka tak mnie nie wzruszyła, bym nad nią płakała, i to tak bardzo - jak nad Vitą. Tym bardziej, że opisano w niej losy prawdziwych ludzi, który jaką siłę musieli posiadać, by po prostu przetrwać. Nawet pisząc tę recenzję mam łzy w oczach. Absolutne chapeau bas. 

Diamante w końcu wrócił do Włoch. W ojczyźnie przeżył dwie wojny i faszyzm. Czy żałował powrotu – tego nie wiadomo. A czy autorka cieszy się z tego, że jest Włoszką, a nie Amerykanką? Ja bym się cieszyła…

Melania Mazzucco, Vita, Wyd. W.A.B., 2008 

Książka zgłoszona do wyzwania Czytam opasłe tomiska - 509 stron