Skazana

Agnes Magnusdottir jest przetrzymywana w ciemnej komórce, bez dostępu do światła, wody, rozmowy z kimkolwiek. Od kilku miesięcy się nie myje, skóra na niej wisi, skaczą po niej insekty. Agnes skazano za morderstwo i wkroczyła już na swoją ostatnią drogę – ku śmierci. Nie ma znaczenia czy jest głodna, brudna, obdarta, a nawet czy jeszcze żyje. Sama Agnes tak myśli, chociaż  wymiar sprawiedliwości nie chciałby, by zmarła przed egzekucją, bo egzekucja ma być przestrogą dla innych mieszkańców Islandii. Ostatecznie – z powodu braku na Islandii prawdziwego więzienia - kobietę przenoszą do innego gospodarstwa, by skorzystać jeszcze z pracy jej rąk, a przy okazji być może wzbudzić w niej skruchę, zapewniając towarzystwo przykładnych chrześcijan. Oczywiście gospodarze, zmuszeni do przyjęcia morderczyni pod swój dach nie są zachwyceni. Co jeśli rzuci się na nich, powybija całą rodzinę? Co z tego, że Agnes ledwo trzyma się na nogach, że jest tylko zaszczutą kobietą. Nikt nie patrzy na nią jak na człowieka, nikt nie chce jej wysłuchać, wszyscy widzą w niej potwora. Co w takiej sytuacji może czuć bohaterka?

Czytelnik jest świadkiem tego, jak przed oczyma Agnes przewija się całe jej życie: jest jedną z niezliczonych ludzi, którym przypadł w udziale zły los. Trudne dzieciństwo, brak wsparcia innych ludzi, brak miłości. Czy to ten los sprowadził ją na złą drogę i zrobił z niej przestępczynię? Czy naprawdę jest potworem, zdolnym do zamordowania również swoich gospodarzy? Wszystkim wydaje się to oczywiste, tak jakby zło płynęło w jej żyłach i tylko czekało, żeby wychynąć na światło dzienne. A co, jeśli takim „potworem” jest każdy z nas i równie dobrze Margaret mogłaby obawiać się swoich córek, czy męża? W miarę czytania, w czytelniku budzą się coraz większe wątpliwości, tak samo zresztą jak w członkach rodziny, u której mieszka Agnes oraz w pastorze Toti, wyznaczonym na jej duchowego przewodnika. Fantastycznie jest obserwować te przemiany, zachodzące w ludziach, którzy początkowo – jak to zwykle bywa – ulegli strachowi i kierowali się uprzedzeniami, by stopniowo dopuścić do siebie tę lepszą stronę człowieczeństwa. Trzeba jeszcze pamiętać, że działo się to 200 lat temu, a wtedy miłosierdzie było towarem deficytowym. W twardej rzeczywistości walki o przetrwanie nikt nie zastanawiał się, jak na człowieka wpływa samotność, czy odrzucenie. Źli byli złymi i koniec (a dobrzy byli dobrymi, dopóki nie okazali się złymi). Okazywaniu ciepłych uczuć nie sprzyjał również surowy klimat Islandii, a autorka wcale nie rozwiewa tych złudzeń. Bez pardonu ukazuje jak ciężko żyło się ludziom na tej dalekiej wyspie, nawiedzanej takimi śnieżycami, przez które przez kilka dni nie można było wyjść z chaty, a wypędzenie na dwór zimą często kończyło się zamarznięciem. Codzienne życie, uzależnione od pór roku, nie jest tu bynajmniej bajką.

Oczywiście tego typu wątki: zatarcia się granic między dobrem a złem, współczucia walczącego z poczuciem sprawiedliwości, dylematów dotyczących oceny ludzkich postępków, można znaleźć w wielu książkach, jednak każda historia, każdego jednego człowieka, sponiewieranego i ukaranego przez los jest jedyna w swoim rodzaju. Poza tym nie każda z nich jest dobrze opowiedziana. W Skazanej portret głównej bohaterki jest precyzyjny i wiarygodny. Postać, która istniała tylko na kartach urzędowych dokumentów ożyła. Hannie Kent za pomocą – w sumie – prostych środków przekazu udało się przekazać cały wachlarz emocji doświadczanych przez Agnes oraz osoby ją otaczające. Zdumiało mnie to, że autorka jest Australijką, a Skazana napisana jest w stylu ewidentnie charakterystycznym dla literatury skandynawskiej. Ta surowość, chłód, odarcie z ozdobników, nie unikanie drastycznych opisów są jak dalekie echo islandzkich sag. Bije z niej niesamowity klimat i siła, potrzebna do przetrwania w takich warunkach.

Powieść oparta jest na faktach, Agnes była ostatnią kobietą straconą na Islandii – choć niewiadomą dla mnie pozostaje dlaczego. Wymowny w tej sytuacji jest fakt, że w Stanach Zjednoczonych – tak rzekomo postępowym państwie – kara śmierci wykonywana jest do dziś.

Hannah Kent, Skazana, Wyd. Prószyński i s-ka, 2013