Podróż do miasta świateł

Jestem chyba ostatnią blogerką, która nie przeczytała Cukierni pod Amorem i pewnie jedyną, która nie podziela ogólnych zachwytów nad nową powieścią pani Gutowskiej-Adamczyk, Podróż do miasta świateł. Przykro mi, ale jak dla mnie jest ona zbyt konwencjonalna. Pisarka wykorzystuje w niej popularną metodę dwóch równoległych wątków – historycznego i współczesnego. Paryż, drugiej połowy XIX wieku, jest świadkiem dorastania Róży Wolskiej, która przyjechała tam ze swoją matką, szukającą lekarstwa na niemotę córki. Kobieta jest żoną polskiego powstańca, skazanego na 15 lat zsyłki, w Paryżu ma jedynie wuja i prezentuje prowincjonalny polski konserwatyzm. Jak dowiadujemy się z wątku współczesnego, którego bohaterką jest historyczka sztuki, Nina Hirsch, Róża została malarką i wyszła za francuskiego księcia.

Napiszę tak: wątek paryski był jeszcze w miarę ok. Nie rewelacyjny, ale poprawny. Stanowi on po prostu zbeletryzowaną biografię Róży (pomijając fakt, że Róża jest postacią fikcyjną). Problem w tym, że jest on zbyt rozwleczony i stopniowo staje się coraz nudniejszy. Róży układa się raz lepiej, a raz gorzej, ale jej życie jest w gruncie rzeczy bardzo zwyczajne i nie ma powodu, by opisywać je na aż tylu stronach. Bohaterka nie odnosi żadnych sukcesów jako malarka, nie prowadzi bujnego życia towarzyskiego, nie ma kontaktów ze środowiskiem polskiej emigracji – po prostu stara się związać koniec z końcem. Gdyby choć związać Różę ze znanymi impresjonistami, mogłoby to trochę ożywić tę biografię, ale pisarka o tym nie pomyślała.

Podczas czytania wątku współczesnego wielokrotnie cisnęły mi się na usta pytania: ale co? Jak? Ale o co chodzi? Cechuje go styl charakterystyczny dla typowych powieści kobiecych, w których wszystko dzieje się zbyt szybko i zbyt gwałtownie, przez co fabuła traci – moim zdaniem – kontakt z rzeczywistością. Trrach, z nieba spada facet (oczywiście młody, przystojny, bogaty i bez zobowiązań) i za chwilę on i bohaterka są parą. Trachh, bohaterka spotyka jakąś inną kobietę i za chwilę zaczyna się z nią dzielić swoim życiem, a za drugą chwilę obie panie są najlepszymi przyjaciółkami. Nie ma w tym żadnej logiki życiowej, nie wspominając o introspekcji, która uwiarygodniałaby bohaterów. Takie powieściowe postaci wydają mi się niesłychanie płytkie i powierzchowne, a ich zachowanie motywowane nie wiadomo czym. Ta współczesna część Róży z Wolskich to właściwie taki trochę lepszy Dom nad rozlewiskiem, zwłaszcza, że akcja została umiejscowiona głównie na prowincji, która rzecz jasna jest przedstawiana jako raj na ziemi. Dodatkowo wrażenie bardzo psują kiepskie, płaskie dialogi.

O głównych bohaterkach powieści również trudno mi powiedzieć coś dobrego. Dziwne jest to, że w zasadzie mamy tu do czynienia z dwoma osobami, a nie czterema, bo Nina jest tak podobna do Róży (choć wiemy na jej temat znacznie mniej), a Krystyna do Ireny. Obydwie rodzicielki ma się ochotę po prostu udusić gołymi rękami – są tak antypatyczne i negatywnie nastawione do swoich córek. Te postaci są przerysowane – nie ma w nich ani odrobiny dobrej cechy, czegokolwiek, co pozwoliłoby je zrozumieć i spojrzeć na nie trochę przychylniejszym okiem. Matki są po prostu złe a skrzywdzone przez nie córki – dobre. Aż dziwne, że Róża, mając taką matkę, ma takie postępowe poglądy – równie dobrze mogłaby żyć w naszych czasach, a gdyby tak było, zapewne mogłaby być Niną. I Róża i Nina są uwikłane w jakieś relacje, z których nie potrafią się wyzwolić i które tak naprawdę kiepsko świadczą o nich samych – to nie są bohaterki silne i odnoszące sukces, do jakich przyzwyczaja nas współczesna literatura. Róża jest dosyć nijaka – nie ma w sobie ani determinacji, ani wiary w siebie i w to, że mogłaby osiągnąć sukces w zdominowanym przez mężczyzn świecie – dopiero podczas pobytu w Polsce okazuje trochę charakteru. Goni za tym, czego nie może mieć, a jej życiem rządzą uczucia do ludzi, którzy na nie nie zasługują. Nina jest dla mnie chyba najbardziej enigmatyczna, bo jest postacią drugoplanową w stosunku do Róży – niezrozumiała jest dla mnie jej relacja z toksyczną matką, jej uwiązanie do niej i uległość.

Rose de Vallenord przyjęłam już lepiej. Być może dlatego, że wiedziałam już czego się spodziewać i obniżyłam swoją poprzeczkę, ale chyba przede wszystkim dlatego, że miałam kiepski dzień, w którym potrzebowałam czegoś lekkiego i swojskiego zarazem. 

Zatem Róża Wolska wychodzi w końcu za księcia, ale nie rozwiązuje to jej kłopotów – wręcz przeciwnie, kobieta wpada z deszczu pod rynnę. Może nawet sprawiać to wrażenie zbytniego nagromadzenia przeciwności w życiu bohaterki. Róża jest osobą, która niby pragnie szczęścia, ale kiedy to szczęście przychodzi do niej, ona je odpycha. Pragnie iść za swoim sercem, lecz niektóre podejmowane przez nią decyzje dziwią. Świadomie lub nie, autorka pokazała w ten sposób jaki wpływ na osobowość i życie człowieka może mieć represyjne wychowanie: w poczuciu winy, grzechu i obowiązku. Nawet jeśli Róża czasem irytuje, to jednak czyta się o niej bardzo dobrze. W przeciwieństwie do Niny… Otóż nasza współczesna bohaterka wyjeżdża do Paryża. Wyjeżdża przede wszystkim po to, by szukać we Francji śladów Róży, ale również po to, by uciec od swoich własnych problemów. Na początku jest obiecująco, bo mamy wycieczki po Paryżu, wydaje się również, że Nina idzie po rozum do głowy… Jednak miłe złego początki. Pobyt Niny we Francji przeradza się w jakąś idiotyczną kryminalną awanturę. Nina zachowuje się tak, jakby prowadziła poszukiwania zaginionego obrazu Leonarda da Vinci, a nie jakiejś drugorzędnej, mało znanej polskiej malarki. Kobieta zachowuje się zupełnie irracjonalnie, to się w ogóle nie trzyma kupy. Autorka stwarza nastrój zagrożenia, dla życia wręcz, ale z jakiego powodu? O co w ogóle chodzi?  Poza tym, czy w każdej książce, kierowanej z założenia do kobiet (bo taką jest Podróż do miasta świateł) musi znaleźć się wątek romansowy? Głupi, wciśnięty na siłę, ale musi być? W Rose de Vallenord to co wyprawiają Nina i jej przyjaciele pozostaje na poziomie skrzyżowania harlequina z Panem Samochodzikiem. To jest po prostu absurdalnie śmieszne. Śmiesznie absurdalne. Absurdalne i śmieszne. Wątek współczesny zdecydowanie zaniża poziom całej książki i pozostawia po sobie niesmak. Chciałoby się powiedzieć: więcej szacunku dla inteligencji czytelnika!

Patrząc na całość można zauważyć, że w losach Róży są źle rozłożone akcenty. Pierwsza część dyptyku jest zbyt rozwleczona. Rozumiem, że to młodość, a młodość teoretycznie powinna być najbardziej aktywna, chmurna, interesująca, sęk w tym, że w przypadku Róży wcale tak nie jest. Dopiero potem w jej życiu zaczyna dziać się coś więcej, poza tym staje się ona względnie cenioną malarką, a zatem odnosi zawodowy sukces. Tymczasem im starsza jest bohaterka (a żyje długo), tym bardziej autorka pędzi do przodu, przeskakuje całe lata, jakby nic ciekawego już nie było do opowiedzenia. Szczególnie rzuca się to w oczy w dwóch ostatnich rozdziałach Rose de Vallenord, które są streszczeniem lat 20, 30-tych i II wojny światowej. A przecież – abstrahując już od samej Róży – tyle się w tamtych czasach działo, tyle zachodziło przemian, że można by napisać w tym temacie kilka książek. Właściwie wątek Róży jest nawet pozbawiony zakończenia, po prostu się urywa.

 

Jeśli chodzi o jakieś refleksje  - na temat życia, miłości, natury artystów, czy polityki - to są one w powieści szczątkowe. Jednym z głównych atutów Podróży miał być – jak się domyślam – Paryż. Autorka stara się oddać  atmosferę tego miasta, w czasach belle epoque, przechodzącego przeobrażenia urbanistyczne,  będącego ówczesną stolicą sztuki, mody, kultury. Możemy dowiedzieć się o m.in. o Salonie paryskim, kulturze Montmartre. Mimo to powieść nie wywarła na mnie pożądanego chyba wrażenia oczarowania miastem świateł, bo po prostu nie jestem frankofilką i wcale nie marzę o zagubieniu się w paryskich uliczkach, wtapianiu się w tłum turystów, czy nawet jakiejś romantycznej przygodzie w tym mieście.

Spotkałam się z głosami że Podróż do miasta świateł jest lepsza niż Cukiernia pod amorem. Jeśli tak, to nie wiem, czy jest sens sięgać po tą ostatnią. Obawiam się spotkania z kolejną przesłodzoną (nomen omen) literaturą kobiecą. Spotkanie z obiema częściami opowieści o Róży Wolskiej summa summarum oceniam pozytywnie (jednak tylko w części historycznej), bo nie jest to książka zbyt wymagająca i jako taka ułatwiła mi przebrnięcie przez dni kiepskiego samopoczucia, jednak o rewelacji mowy nie ma.

Małgorzata Gutowska - Adamczyk, Podróż do miasta świateł  - Tom. 1 Róża z Wolskich, Wyd. Nasza Księgarnia, 2012

Małgorzata Gutowska - Adamczyk, Podróż do miasta świateł  - Tom. 2 Rose de Vallenord, Wyd. Nasza Księgarnia, 2013

Książka zgłoszona do wyzwania Czytam opasłe tomiska - 2 x 480 stron