Filary ziemi

Nie pomylę się chyba, jeśli stwierdzę, że monumentalna powieść Kena Folleta stała się już dziś powieścią kultową, zwłaszcza jeśli chodzi o powieści historyczne. W końcu więc musiałam po nią sięgnąć. Umiejscowiona w połowie XII wieku, w Anglii ogarniętej wojną domową, opowiada dzieje klasztoru Kingsbridge oraz budowniczych, którzy podjęli się zbudowania katedry przy klasztorze. W książce Folleta znajdujemy się w czasach, w których praktycznie nie istnieje moralność – nawet pośród osób duchownych. Ludzie kierują się pierwotnymi instynktami, rządzą nimi nienawiść, chciwość i zawiść. Króluje przemoc. Na sprawiedliwość, miłosierdzie, czy wybaczenie nie ma co liczyć. W kraju panuje anarchia i rozprężenie, spowodowane wojną – szlachta może ciemiężyć swoich poddanych i nie musi obawiać się żadnych konsekwencji, jak długo dostarcza wojsk walczącemu władcy. I jak długo oczywiście jest po wygrywającej stronie. Kościół jest słaby, bo też uzależniony od monarchów. Kingsbridge, jako klasztor mało znaczący (ale z ambicjami) pozornie znajduje się na marginesie tego konfliktu, co chwilę jednak obrywa on jego odłamkami w postaci podłych wyczynów hrabiego Williama Hamleigha, czy też podstępnego biskupa Bigoda. Wydaje się, że walka przeora Philipa o utrzymanie swojego klasztoru i zbudowanie dla niego kościoła, jest walką z wiatrakami.

Filary ziemi to dla mnie dziwna książka. Napisana bardzo, bardzo prostym językiem, takim, że czytać ją może i gimnazjalista, tylko nie wiem który gimnazjalista byłby w stanie przez nią przebrnąć. Jednocześnie przepełniona jest ona niepotrzebnymi, technicznymi szczegółami, dotyczącymi w zasadzie wszystkiego, co się w niej dzieje. Follet zamiast np.: „wyciągnął miecz” pisze: „sięgnął ręką do boku, wymacał pochwę, ścisnął rękojeść, napiął mięśnie, wyciągnął oręż”. Rozwaliły mnie kilkustronicowe opisy szczucia niedźwiedzia, czy znęcania się nad kotem, nie wspominając o przygotowaniach do bitwy. Nic dziwnego, że Filary ziemi liczą sobie tyle stron i nic dziwnego, że czytając je miałam wrażenie, że wszystko tu dzieje się w zwolnionym tempie. Tej powieści, mimo wielu zwrotów akcji, kompletnie brak dynamiki! Brak jej również finezji. W taki sam nieznośnie rozwlekły i pedantyczny sposób autor opisuje budowę katedry (przęsła, filary, arkady, itp. - i tak nic z tego nie rozumiałam), jak i miłosne zbliżenia, przez co nie ma w nich za grosz romantyczności. Autor przedstawia wszystko tak, jakby powątpiewał w inteligencję czytelnika, w to, że nie będzie on w stanie sobie wyobrazić zachodzących zdarzeń, czy właściwie ich zinterpretować. Wykłada wszystko jak krowie na rowie, nie ma tu żadnych metafor czy niedopowiedzeń. 

Świat wykreowany przez Folleta jest czarno-biały. Źli ludzie są tu naprawdę źli: popełniają oni ohydne czyny i czerpią z tego radość, nigdy nie miewają skrupułów i nigdy się nie zmieniają. Z kolei dobrym ludziom bez przerwy dzieje się krzywda, a słabsi są atakowani dlatego, że nie mogą się bronić i po prostu można ich krzywdzić. Nagromadzenie zła i przemocy w Filarach ziemi przypominało mi bardzo Grę o tron, z tym, że w Grze o tron bohaterowie i zdarzenia przedstawione są w o wiele bardziej wyrafinowany sposób. U Folleta bohaterowie są nieskomplikowani, ich motywacje z reguły są proste do odczytania (z wyjątkiem może Alieny), a postępowanie niestety nie za mądre... Poza tym czytanie jak ci dobrzy są ciągle bici przez złych, jak ciągle spadają na nich kłopoty, a ci źli bezkarnie gwałcą, mordują i plądrują jest po prostu męczące i frustrujące. Tymczasem w Filarach ziemi to zło zdecydowanie wygrywa, a na jakikolwiek cień sprawiedliwości trzeba długo czekać.

Jak się pewnie domyślacie, nie jestem specjalnie zachwycona powieścią historyczną Kena Folleta. Książka jest mało wyrafinowana, a jej lektura mnie umęczyła. Żeby się z nią uporać, czytałam gdzie się dało: w tramwaju, na przystanku, w poczekalni u lekarza – wbrew swoim zwyczajom - a i tak miałam wrażenie, że posuwam się do przodu w ślimaczym tempie. Potrafiłabym wskazać wiele innych powieści, rozgrywających się w mniej więcej tym samym okresie i podejmujących podobne wątki, co Filary ziemi i o wiele od nich lepszych: Krzyżowcy, saga Droga Północna Elżbiety Cherezińskiej czy powieści Umberto Eco. Do Filarów ziemi porównywani są chociażby Bracia Hioba, których czytałam nie tak dawno temu – moim zdaniem ta ostatnia powieść jest o wiele bardziej dynamiczna, wciągająca, z o wiele lepiej nakreślonym tłem historycznym i wielowymiarowymi postaciami.

Dodam, że niedawno w telewizji emitowany był serial, który jako żywo skojarzył mi się z Filarami ziemi. Szybko się do niego zniechęciłam, bo już w połowie pierwszego odcinka poczułam się znudzona, a kiedy natrafiłam na któryś z kolejnych odcinków, bardzo zmęczyło oglądanie jak dobrzy bohaterowie raz po raz przegrywają ze złymi. Okazuje się, że serial ten nakręcono na podstawie kontynuacji Filarów ziemi – Świata bez końca. To ja już podziękuję.

Ken Follet, Filary Ziemi, Wyd. Albatros, 2007 (832 str.)

Książka zgłoszona do wyzwania Czytam opasłe tomiska