Snobistycznie o kinie i książkach

Żródło

Niedawno miałam okazję słuchać podcastu nagranego przez Zwierza Popkulturalnego oraz Pawła Opydło z bloga ZombieSamurai. Dwójka blogerów, która zajmuje się bądź, co bądź na poważnie recenzowaniem tego, co się dzieje w przemyśle rozrywkowym, poruszyła m.in. temat odbioru filmów. Podłączę się pod tę dyskusję, która według rozmówców trąci snobizmem tych, co się "znają"... Otóż, według nich mamy (tzn. przeciętni Polacy) bardzo słabe kompetencje, by oglądać filmy. Nie potrafimy interpretować - odbieramy film dosłownie, na zasadzie prostej historyjki, nie wgłębiając się w to, co się za nią kryje. Nie potrafimy wyjść poza najbardziej podstawowy sposób odbierania filmów, poza to, co widzimy. I stąd potem takie głosy, że film Ona opowiada historię o gościu, który zakochał się w komputerze, Whitplash to typowa story "od zera do bohatera", a Birdman to nudny kicz o facecie, który nie potrafi pogodzić się z tym, że jego sława przeminęła. To reakcje tzw. niedzielnego widza, który na co dzień raczej nie ma do czynienia z kinem ambitnym i nie bardzo wie, jak to "ugryźć". Bo nie czuje się zobligowany do oglądania wartościowych obrazów (to prawda - większość ludzi, nawet idąc do kina, wybiera film przypadkowo). Nie mamy wiedzy o kinematografii, nie oglądamy starszych filmów/klasyki. Nikt nas też nie uczy, co w tej dziedzinie jest wartościowe i jak odbierać filmy. Kasia Czajka i Paweł Opydło stosują tu kulinarne porównanie: jeśli całe życie jemy tylko schabowego i pomidorową, to nawet jeśli trafi nam się kawior i carpaccio, to i tak nie będziemy w stanie tych dań docenić - a nawet najprawdopodobniej je wyśmiejemy. Nie mając wiedzy i wyrobionego smaku, nie można docenić czegoś bardziej ambitnego i wykwintnego. Trudno się z tym nie zgodzić... Za tą nieumiejętność interpretacji i generalnie brak wiedzy dotyczącej tej części kultury, jaką jest kinematografia, dostaje się oczywiście szkole. Bo tego nie uczy. Bo podaje tylko gotowe rozwiązania. To prawda, ale tylko częściowa, bo wszak każdy ma swój własny rozum i jeśli potrafi i chce myśleć, to będzie to robić. A interpretowanie to przecież myślenie. Problem w tym, że wielu ludziom myśleć się dziś nie chce, zwłaszcza, że media, internet podają wszystko na tacy. Wolą operować gotowymi schematami i kliszami, wolą "podłączać się" pod cudze opinie, zamiast formułować własne.

Gdyby słowo film, zastąpić słowem książka, to wszystko powiedziane w tej audycji doskonale pasowałoby również do literatury. Jeśli nie umiemy interpretować kina, to nie umiemy też interpretować słowa pisanego. Ilu ludzi zaczytuje się śmieciami, w stylu 50 twarzy Gray'a, romansami paranormalnymi, czy young adult, nie znając klasyki, nie mając żadnego odniesienia i nie wychodząc poza ramy owej śmieciowej literatury? Ile osób w ten sposób zachwyca się kolejną schematyczną powieścią kobiecą czy sensacyjną, stawiając jej ocenę, zrównującą ją z arcydziełami?  Myślę jednak, że przeciętny Kowalski na pewno ogląda więcej filmów, niż czyta książek, niezależnie czy "ze zrozumieniem", czy nie. Owszem, wprawdzie książka jest w o tyle "lepszej" sytuacji, że w szkole obliguje się uczniów do czytania (a do oglądania filmów już nie), ale jeśli ktoś na własną rękę nie zdecyduje, że chce zagłębić się w świat literatury, to pozostanie w tej dziedzinie ignorantem. Co z tego, że szkoła zmusza do czytania, jeśli po jej skończeniu większość nie sięga po żadną książkę - tu  wygrywa film. Film traktujemy czysto rozrywkowo, film łatwiej obejrzeć, niż przeczytać książkę (kocham ten tekst, gdy polecam jakąś książkę: książki nie czytałem/am, ale widziałem/am film).

Żródło

Porównując opinie formułowane w internecie dotyczące filmów i książek, znajduję jednak jedną zasadniczą różnicę. O ile filmu ludzie nie wahają się - mówiąc kolokwialnie - zjechać, to w odniesieniu do książek panuje kultura zachwalania. Widziałam bardzo wiele bardzo krytycznych recenzji filmów - panuje tu nawet nadmierny krytycyzm. Jeśli chodzi jednak o książki - na ogół pisze się o nich albo dobrze, albo wcale. Ciągle nie daje mi spokoju: jak to jest. I czemu ludzie zachwycają się książkami, które są ledwie przeciętne, lub wręcz kiepskie. Zastanawiałam się już zresztą nad tym kiedyś, TU. Nie przekonują mnie stwierdzenia, że "jeśli coś jest złe, to książkę porzucam odkładam i nie czytam dalej" - bo z różnych wypowiedzi czytelników wynika, że większość osób ma wpojone, że jak się zaczęło, to trzeba skończyć. Poza tym to nie jest tak, że dane dzieło jest tylko dobre albo tylko złe - może mieć ono wiele odcieni, i dobre, i słabe strony - i te ostatnie też warto zauważyć. Skala oceny może być szeroka, nie zero-jedynkowa. Tymczasem blogerzy książkowi najwyraźniej wychodzą z założenia, że jeśli tylko coś nie jest kompletnym gniotem - to zasługuje na polecenie. Szczerze mówiąc, jeśli na blogu znajduję tylko recenzje, w których bloger chwali (w dodatku bez umiaru), to tracę do niego zaufanie...

W przypadku książek istnieje też coś takiego jak nadinterpretacja. Czasem mam wrażenie, że do niektórych dzieł dorabia się nie wiadomo jakie znaczenia. Autor mógłby się nieźle zdziwić, gdyby dowiedział się, co zdaniem ludzi (a zwłaszcza krytyków) - miał na myśli. Zwłaszcza dotyczy to książek napisanych nowatorskim językiem, epatujących formą. Tymczasem w wielu przypadkach trzeba by te książki odrzeć z całej tej snobistycznej otoczki i wtedy okazuje się, że nie kryją one w sobie żadnych oryginalnych myśli. Myślę po prostu, że są pewne granice "interpretacji". Że niektóre książki są po prostu napisane w ten sposób, by nikt ich nie zrozumiał - jak mówi Kama - ale ludzie boją się przyznać do tego, że ich nie zrozumieli. Zwłaszcza jeśli krytycy chwalą. Wtedy oficjalnie zachwyt jest, książka się sprzedaje, tylko tak mniej oficjalnie się słyszy: słuchaj, ale o co właściwie w tym chodzi? Moim zdaniem, jeśli większość ludzi nie jest w stanie pojąć o czym jest książka, to nie jest to dobra lektura, o nie.

Może przyczyna braku krytycyzmu w blogosferze książkowej jest bardziej prozaiczna: utrzymanie dobrych relacji z wydawnictwami (a czasem i autorami). Fakt - jak się chce otrzymywać egzemplarze recenzenckie, to chyba lepiej chwalić, niż krytykować. A do kina za darmo nikt nie wpuszcza. Więc jak człowiek wybuli własną (niemałą) kasę, by film obejrzeć i okazuje się, że to gniot, to potem człowiek idzie i wyładowuje swoją frustrację na blogu. I nikomu nic do tego...