Arthur & George

Pozwólcie, że przedstawię wam George'a. Jest przykładnym obywatelem, prawnikiem, synem anglikańskiego pastora. Pastora, dodajmy, pochodzenia hinduskiego. Jego rodzina zamieszkuje na wsi, niedaleko Birmingham, a George ma się za rodowitego Anglika. A Arthur? To Arthur Conan Doyle - tak, ten od Sherlocka Holmesa. Ścieżki tych dwojga pewnie nigdy by się nie przecięły, gdyby nie przedziwna i dosyć koszmarna sprawa, która przytrafia się George'owi. Otóż jego rodzina - w czasach gdy George jeszcze jest dzieckiem - zaczyna otrzymywać anonimowe listy z pogróżkami i obelgami. Ktoś robi im głupie kawały zamieszczając ogłoszenia w gazetach. Podrzuca im na trawnik martwe ptaki. Najwyraźniej rodzina jest prześladowana, tylko nikt nie wie przez kogo i dlaczego. Policja nie reaguje, wręcz zachowuje się dziwnie. Trwa to całymi latami, aż nagle się urywa. A potem, po kilku latach zaczyna się ponownie. George jest już dorosły i nagle znajduje się w centrum całej tej sprawy, zostając oskarżonym o odrażające czyny... Mężczyzna zostaje skazany na kilka lat więzienia. 

Do jakiego gatunku zaliczyłabym powieść Juliana Barnesa? Właściwie mamy tu do czynienia z mieszanką gatunkową: powieści obyczajowej, thrillera sądowego, zbeletryzowanej biografii i kryminału. Autor przez długi czas nakreśla tło, opowiadając nam już to o jednym, już to o drugim bohaterze. Widzimy jak George chodzi do szkoły, ze względu na swoją "inność" nie jest lubiany przez rówieśników, potem zdobywa zawód prawnika i pnie się po szczeblach kariery. Jest uczciwy, szczery i prostoduszny, aczkolwiek inteligentny. A potem jego życie się wali, kiedy nagle zostaje oskarżony i skazany. Jego proces jest groteskowy i absurdalny, niczym u Kafki: nie ma żadnych dowodów na winę George'a, nie ma motywu, a pomimo to policja upiera się, że to on jest sprawcą, przekręca zeznania, fabrykuje ślady, tak by doprowadzić George'a do więzienia. Nie wiadomo dlaczego tak się na George'a uwzięto, a przynajmniej nie rozumie tego sam bohater. Czytając to jednocześnie nasuwały mi się myśli o tym, jak nieudolna była kryminalistyka w tamtych czasach: przypominało mi się to, o czym pisał Jurgen Thorwald w Stuleciu detektywów. W powieści przywołano nawet jedną ze spraw, opisywanych przez Thorwalda. Także w wywodzie przedstawionym przez naczelnika policji, widzimy jak łatwo można dorobić fakty do teorii, zwłaszcza, gdy ktoś zamiast twardymi dowodami posługuje się uprzedzeniami. Równolegle z historią George'a biegnie biograficzna narracja o Conan Doyle'u, ze szczególnym naciskiem na lata, kiedy pisarz prowadził podwójne życie, zakochawszy się w znacznie młodszej od siebie kobiecie, dla której jednak nie miał sumienia porzucić chorej żony. Mowa jest również o spirytyzmie, w który wierzył pisarz. Losy Arthura i George'a długi czas nie mają ze sobą nic wspólnego. Dopiero po zwolnieniu George'a z więzienia jego sprawa trafia do pisarza. Ten angażuje się w zrehabilitowanie prawnika, choć nie ma w zwyczaju bawić się w detektywa. Tym razem jednak jest inaczej, być może dlatego, że przechodzi dosyć ciężki okres w życiu osobistym, a sprawa George'a jest dla Doyle'a odskocznią. Czy uda mu się rozwiązać zagadkę?

Źródło

Proszę państwa, wyrok jest taki, że dla takich książek warto przekopywać się przez biblioteczne regały, a nawet brnąć przez literacki chłam. Ta powieść jest po prostu wspaniała. Dopracowana w każdym szczególe, wciągająca, intrygująca. Autor niczym prestidigitator połączył różne gatunki literackie, w każdym osiągając perfekcję. Kiedy jesteśmy na sali sądowej, z zapartym tchem i coraz większym niedowierzaniem śledzimy to, jak wrabiany jest George. Gdy mowa jest o pisarzu, jesteśmy zaciekawieni życiem twórcy najsłynniejszego detektywa. Znowu, podobnie jak w Poczuciu kresu ujęła mnie prostota a zarazem celność języka, jakim posługuje się Barnes. U niego jest interesująco nawet gdy pisze o rzeczach prozaicznych czy nudnych. A kiedy rozpoczyna się śledztwo... To Sherlock Holmes "jak żywy". Barnes nie tylko doskonale oddaje realia początków XX wieku, ale i pisze tak, jakby to wszystko opisał sam Conan Doyle. Co za wyczucie stylu. Zwłaszcza, że sprawa sama w sobie jest nie tylko bardzo intrygująca, ale dziwaczna i doskonale pasująca do zagadek, jakie rozwiązywał Sherlock Holmes. A w dodatku to wszystko oparte jest na faktach: opisywana sprawa była taką angielską wersją afery Dreyfussa i przyczyniła się do powstania sądów apelacyjnych. Niedawno zresztą wyszły na jaw nowe fakty związane z procesem George'a Edalji: okazało się, że naczelnik Anson fabrykował dowody, by pogrążyć śledztwo Conan Doylea.

Ktoś może powiedzieć, że pierwsza połowa książki jest za długa i zbędna, lecz tak powie tylko czytelnik, który zainteresowany jest jedynie wątkiem kryminalnym. Czytelnik współczesny, któremu coraz trudniej delektować się słowem, a wymaga on przede wszystkim akcji. Arthur & George zaś jest momentami sentymentalny, często powolny i metodyczny, zwłaszcza gdy obserwujemy rozterki egzystencjalne bohaterów, czy ich przemyślenia. Zgodnie z metodą Sherlocka Holmesa, każdy najdrobniejszy szczegół może mieć znaczenie, a źródła zbrodni często tkwią w zamierzchłej przeszłości: ponieważ nie można zrozumieć końca, jeśli się nie zna początku. Moim zdaniem powieść ma tylko jedno potknięcie: nieznośnie przegadana końcówka - nie wiadomo po co Barnes tak szczegółowo opisuje seans spirytystyczny, jaki odbył się dla uczczenia Conan Doyle'a. Koniecznie przeczytajcie!

Metryczka:
Gatunek: powieść obyczajowo-kryminalna

Główny bohater: George Edalji i Arthur Conan Doyle

Miejsce akcji: Anglia

Czas akcji: początek XX wieku
Ilość stron: 589

Moja ocena: 6/6

Julian Barnes, Arthur & George, Wyd. Świat Książki, 2007

Książka bierze udział w wyzwaniu Czytam opasłe tomiska 

Aktualizacja z 3 kwietnia 2015: jest już miniserial nakręcony według książki: