Zmierzch przemocy

Niedawno natknęłam się w internecie na artykuł lansujący tezę, że mamy już w zasadzie pełzającą III wojnę światową - z nasilającymi się i powtarzającymi coraz częściej atakami terrorystycznymi. Na pierwszy rzut oka faktycznie możemy się z tą tezą zgodzić, zwłaszcza, że doniesienia w mediach, jakimi jesteśmy karmieni, skupiają się głównie na przemocy i negatywnych zdarzeniach. Jesteśmy więc non stop bombardowani wieściami o kolejnych atakach, wojnie na Bliskim Wschodzie, morderstwach i groźbach. Żyjemy w erze strachu. Tak, bo głównym celem terrorystów jest nawet nie zabicie, lecz zastraszenie ludzi. Że im się to udaje świadczy przykład mojej koleżanki, która planując wakacje w jednym z najbardziej rajskich zakątków Ziemi, zamiast cieszyć się wyjazdem, żyje w strachu, że ktoś zorganizuje tam zamach terrorystyczny... Powszechne jest też przekonanie, że im ludzkość bardziej zaawansowana technologicznie i cywilizacyjnie, tym kolejne wojny zbierają coraz większe żniwa ofiar. Wszak w powszechnym przekonaniu najbardziej krwawym wiekiem był wiek XX z dwoma wojnami światowymi, poza tym byliśmy jeszcze świadkami ludobójstw dokonanych przez Stalina oraz Mao Tse Tunga.

Tymczasem Steven Pinker, jeden z najwybitniejszych współczesnych psychologów udowadnia, iż wraz z postępem cywilizacyjnym ludzkość nie robi się coraz bardziej krwawa, ale wręcz przeciwnie - łagodnieje. Zmniejszyła się liczba konfliktów na świecie, a te, które się toczą, dotyczą państw biednych i słabych, podczas gdy kiedyś w wojny zaangażowane były przecież największe i najbogatsze kraje. Przemoc nie przejawia się jednak tylko w wojnach: zmniejsza się liczba zabójstw i innych przestępstw z udziałem przemocy, zniknęły zjawiska takie jak niewolnictwo, rasism, prześladowania religijne czy tortury, ludzie już nie cieszą się okrutnymi egzekucjami, w wielu krajach zniesiono nawet karę śmierci, wreszcie rozwijają się prawa człowieka oraz obywatela, w tym prawa mniejszości, kobiet, dzieci, homoseksualistów, a nawet zwierząt. Od czasu zakończenia II wojny światowej żyjemy w czasach bezprecedensowego pokoju - oczywiście wojny się zdarzają, ale są to konflikty niewielkie i nie dotyczą światowych mocarstw, które niegdyś przecież tłukły się ze sobą ile wlezie. Udało nam się odsunąć od siebie wizję zagłady nuklearnej, a użycie bomby atomowej stało się na świecie tabu. Pinker przyglądając się dziejom świata pokazuje, że kiedyś społeczeństwo było znacznie bardziej okrutne, a dawne wojny zabierały ze sobą wcale nie mniej ofiar, niż te współczesne. I wcale na przeszkodzie nie stawało tu prymitywne - w porównaniu ze współczesnym - uzbrojenie. Ba, przecież nawet Stary Testament jest księgą okrucieństwa i przemocy. Problem jedynie w tym, że im dalej spoglądamy wstecz, tym mniej mamy informacji na dany temat, nasza pamięć szwankuje, a to, co wydarzyło się w niedalekiej przeszłości zawsze będzie w naszym umyśle wyraźniejsze, niż to, co wydarzyło się wiele lat temu. Przykładowo jednym z wydarzeń, które pociągnęły za sobą najwięcej ofiar w historii ludzkości były najazdy Czyngis Chana - lecz kto dziś o tym pamięta i się tym przejmuje?

O tym, że teza Pinkera nie jest wyssana z palca świadczą statystyki, na które autor bardzo obszernie się powołuje - statystyki ofiar w ludziach, ilości wybuchających konfliktów, lokalizacji tych konfliktów, itp. Jednym z najciekawszych rozdziałów książki jest ten o światowym terroryzmie - jako, że oczywiście jest to sprawa na topie, rozpalająca teraz wszystkich. Czy terroryści pogrążą świat a chaosie? Znów ulegamy tu złudzeniu, iż terroryzm to zjawisko stricte współczesne, gdy tymczasem ta forma przemocy istniała od zawsze. I zawsze była tam samo nieskuteczna, jeśli chodzi o stawiane sobie przez terrorystów cele (oraz liczbę ofiar). Autor zdecydowanie uspokaja nastroje.

A dlaczego niby ilość przemocy na świecie się zmniejsza? Oczywiście Pinker wyjaśnia i to, a jednym (oczywiście nie jedynym) z czynników jest... czytelnictwo! Wydaje się, iż to od tego zaczął się prawdziwy postęp, nie tylko w dziedzinie fizyki, astronomii, czy geografii, ale także humanizmu. Wynalazek druku umożliwił edukację i szybsze rozpowszechnianie się po świecie różnych idei, w tym humanitaryzmu oraz demokracji. Poza tym udowodniono przecież, że istnieje korelacja między poziomem czytelnictwa, a poziomem empatii:

Eksplozja pisarstwa i czytelnictwa wydaje mi się najlepszym kandydatem na czynnik zewnętrzny, który uruchomił rewolucję humanitarną. Zaściankowy światek wioski i klanu, dostępny za pomocą pięciu zmysłów i czerpiący informacje od jednego dostawcy, a mianowicie Kościoła, ustąpił miejsca całemu kalejdoskopowi ludów, miejsc, kultur i idei. Poszerzenie horyzontów umysłowych z kilku powodów mogło uzupełnić ludzkie uczucia i przeświadczenia o szczyptę humanitaryzmu.

Potem oczywiście były inne wynalazki, aż po współczesny internet, które umożliwiały przepływ myśli i rozwój kultury. Dzięki temu dziś świat jest globalną wioską, w której wszelaka dyskryminacja i przemoc są potępiane, a prawa człowieka stawiane na piedestale. Za tezą tą może przemawiać fakt, że najbardziej przemocowe są kraje, w których nie przestrzegane są prawa człowieka, w tym kobiet, które pragną kontrolować swoich obywateli, miedzy innymi cenzurując dostęp do treści i narzucając im jedyną słuszną ideologię.

Publikacja Stevena Pinkera jest publikacją naukową (w istocie obszerne powoływanie się na statystyki sprawia, że książka robi się nieco trudna w czytaniu, bo przybiera postać statystycznego raportu), a nie obrazem jakiejś hipotezy wyssanej z palca. Rzecz jasna przemoc była, jest i będzie, bo jest zakodowana w naszym genomie, ale mnie przekonuje takie szersze, globalne na nią spojrzenie, jakże inne od obrazków, którymi epatują współczesne media.

Metryczka:
Gatunek: literatura popularnonaukowa

Główny bohater: przemoc

Miejsce akcji: świat

Czas akcji: - 

Ilość stron: 984

Moja ocena: 5/6

Steven Pinker, Zmierzch przemocy, Wyd. Zysk i s-ka, 2015

Książka bierze udział w Wyzwaniu bibliotecznym