Tygodniowa porcja marudzenia...

na tematy okołoksiążkowe... 

Ostatnio pojawiły się wyniki kolejnego badania czytelnictwa w Polsce, w wyniku których odtrąbiono sukces. Liczba osób czytających wzrosła o... 2,5%. To, jak do tego podejdziemy, jest kwestią interpretacji. Jak dla mnie taki wzrost jest w granicach błędu statystycznego; całkiem możliwe jest też, że niektóre osoby po prostu "naginają prawdę", bo w wyniku promocji czytelnictwa może im się wydawać, że czytanie jest cool. Poza tym z dalszych analiz wynika, że głównie czytają uczniowie i studenci (czyli ci, którzy muszą). Dowcipnie, aczkolwiek z nutką grozy, na przekór do ministerialnej propagandy sukcesu, podsumowała te statystyki  Agnieszka, więc nie będę się powtarzać.

Ministerstwo zapowiada dalsze działania promocyjne, m.in. wzrost środków przeznaczonych na zakup książek do bibliotek (o dziwo, w ostatnich latach zauważyłam w swojej bibliotece raczej spadek liczby nowości, niż ich wzrost). Jednocześnie jak to się ma do planów ustawy o jednolitej cenie książki, czy o wprowadzeniu odpłatności za wypożyczanie książek, w imię przerzucenia na czytelnika kosztów tantiem autorskich? A kosmiczne ceny e-booków i 23% VAT na nie? Na to pomysłu nie ma. A czy nie należałoby też przyjrzeć się statystykom sprzedaży książek i wyciągnąć z nich wniosków? W końcu jeśli popyt jest niski, maleją nakłady, zmniejsza się też ilość wartościowych pozycji, na rzecz literatury śmieciowej. Co prowadzi mnie do kolejnego punktu dzisiejszego marudzenia.

Natknęłam się na analizy tego, co wydaje się u nas, w stosunku do książek zyskujących uznanie za granicą. Okazuje się, że większość z nich w ogóle do Polski nie dociera (no chyba, że jest Nobel lub Booker), zatem polski rynek wydawniczy coraz bardziej traci kontakt z rynkiem światowym - i to jest coś, co powinno niepokoić miłośników słowa pisanego (nie produktów literaturopodobnych, w rodzaju Grey'a). Stosunkowo najwięcej wiemy oczywiście o literaturze anglosaskiej, bo ta dominuje. Z listy książek BBC Culture, prawie wszystkie ukazały się u nas. Znacznie gorzej jest już z autorami francuskimi i niemieckimi (chociażby fakt, że ubiegłoroczny noblista był pisarzem prawie zupełnie u nas nieznanym). O pisarzach innych narodowości, zwłaszcza tych egzotycznych, lepiej nie wspominać. Zatem autorzy zagraniczni, jeśli już - to tylko już w Polsce znani, bo jak któryś taki nie jest, trzeba poświęcić sporo środków na jego promocję. To udało się w ostatnich latach chyba tylko z Zadie Smith, Jaume Cabre i Murakamim. Z drugiej strony, czy naprawdę wszystko, co przyjęło się w Stanach Zjednoczonych musi być od razu tłumaczone u nas? Często są to pozycje dotykające stricte tamtejszych problemów, więc nie widzę powodu, dla którego miałabym obowiązkowo czytać o portrecie współczesnej Ameryki, czy też o dylematach londyńskiej klasy średniej, zamiast zająć się czymś, co jest mi bliższe, jako Polce i Europejce. Może fakt, że w Polsce przepadły powieści nigeryjskiej pisarki Chimamandy Adichie, związany jest z tym, że u nas po prostu kwestie rasizmu i wielokulturowości nie są dzielącymi społeczeństwo problemami. Tak, że narzekanie, iż nie wydaje się u nas tego, co za granicą też powinno mieć jakieś podstawy, nie tylko fakt, że dana książka zyskała tam popularność. W końcu w Stanach też wydaje się głównie to, co amerykańskie. Inna sprawa dotyczy tego, jak zmienia się struktura i jakość tego, co się wydaje. Wymaga się dziś, by książka była lekka, łatwa, przyjemna w czytaniu, a nie by niosła za sobą jakieś głębsze treści. Kryminały, romanse, literatura kobieca - to tak, ale literatura najwyższych lotów wpada gdzieś w czarną dziurę, czytana przez niewielki odsetek odbiorców. Sama nie jestem tu bez winy, bo literatury z najwyższej półki czytam ostatnio bardzo mało. Wreszcie coraz mniej wydaje się powieści - bo w dobie konsumpcjonizmu i pragmatyzmu ich czytanie wydaje się wielu ludziom nieopłacalne. Wiele osób prezentuje pogląd, że czytanie beletrystyki, to strata czasu (ubolewałam już nad tym kiedyś TU i te myśli ciągle do mnie wracają). Brylują zatem poradniki, literatura faktu, biografie celebrytów.

Myślę sobie, że czytanie przecież zawsze było domeną "wyższych sfer" i raczej rzadkością - kiedyś, większość ludzi była analfabetami, a książki należały do dóbr luksusowych. To w wieku XX, wieku powszechnej edukacji, przyjęło się, że każdy musi czytać, zwłaszcza, że za bardzo nie było innych form rozrywki. Dziś są, więc nie oszukujmy się, że czytanie jest zabawne dla większości społeczeństwa, która ceni bardziej ruch i interakcje społeczne oraz sukces finansowy, niż mądrość i wiedzę.