Półbrat

Zanim dziś przejdę do recenzji, nie sposób nie pożegnać dwójki wielkich pisarzy, którzy właśnie zmarli: Harper Lee i Umberto Eco. Eco był jednym z moich ulubionych literatów (choć przez Cmentarz w Pradze nie przebrnęłam), erudytą i ogólnie rzecz biorąc wielkim pisarzem. Ogromny żal. 

A teraz  do rzeczy.

Historia trzech kobiet wychowujących swoje potomstwo bez mężczyzn. Zagubienia i braku męskich wzorców dla dwójki braci, urodzonych tuż po wojnie. Dorastania, szorstkiej braterskiej więzi, oscylującej czasami pomiędzy miłością, a nienawiścią. Tajemnicy małego człowieka, który pojawił się w domu pań Jebsen znienacka i odszedł w dosyć oryginalny sposób... Ta historia mogłaby być ciekawa, tak, gdyby została opowiedziana w inny sposób. 

Bohater o ciekawym imieniu Barnum opowiada o swojej rodzinie, wspominając swoje dzieciństwo, które - sądząc z jego słów - nie było najszczęśliwsze (lub być może Barnum wspomina tylko niezbyt szczęśliwe chwile). Nieustannie przewijają się tu skargi Barnuma na jego zbyt niski wzrost, z powodu którego cierpiał w dzieciństwie prześladowania, a kompleks został mu na całe życie. Drugim powodem do niezadowolenia bohatera jest jego imię, które najwyraźniej jest dla Norwegów bardzo oryginalne, a może nawet obraźliwe - nie wiem, bo ta kwestia nie została nigdzie wyjaśniona, a mnie to imię się z niczym nie kojarzy. Jest jeszcze motyw "kędziorów" bohatera, w które wszyscy lubią wkładać dłonie... Tytułowy półbrat, czyli przyrodni brat Barnuma, Fred, urodzony z nieznanego ojca, jest nierozwikłaną tajemnicą tej powieści. O co mu tak naprawdę chodzi, gdzie włóczy się, kiedy go nie ma, dlaczego zachowuje się tak, jakby rodzina dla niego nie istniała i gdzie znika pod koniec książki? Nie wiadomo, podobnie jak nie wiadomo z czego utrzymuje się cała rodzina. Ostatecznie Barnum najwyraźniej tak poraniony relacjami z ekscentrycznym ojcem oraz nie mniej ekscentrycznym bratem stacza się w nałóg alkoholizmu... Niewiele się tu dzieje, fabuła książki jest równie interesująca, co obieranie ziemniaków, a losy rodziny w ogóle nie wciągają. Autor koncentruje się na prozie życia, a każde najdrobniejsze zdarzenie - czy to pójście do sklepu po cukierki, czy rodzinny obiad, czy lekcje tańca - jest tutaj obudowane wewnętrznym monologiem bohatera-narratora, na który składają się m.in. jego fantazje i sny na jawie. Dialogi o niczym, i - żeby utrudnić sprawę czytelnikowi - nie zaczynające się od osobnych linijek, ale wplecione w lity tekst, przez co czytając tę książkę ma się wrażenie pomieszania z poplątaniem w nieustającym słowotoku narratora (wyobrażam sobie, że podobnie musi wyglądać narracja osławionej Mojej walki Knausgarda). Tło społeczno-obyczajowe praktycznie w tej książce nie istnieje, poza zdawkowymi wzmiankami o wojnie; narratora nie interesuje nic, poza nim samym. Ten cholerny nordycki styl: co jest z tymi Skandynawami? Dlaczego z ich literatury i sztuki zawsze musi tak wiać smutkiem i beznadzieją? Przecież niczego im nie brakuje, więc czemu ciągle tak marudzą? Jak mówi przyjaciel do Barnuma, który pisze scenariusze: w swoich opowieściach jest on ciągle na minusie, a ludzie chcą czytać o tym, co jest na plusie!

Tu są same minusy. Każdy człowiek w tej historii wychodzi z deficytem. Wszystko, co robią, każde ich działanie, tylko zwiększa ich dług. Wszystkich, matkę, lekarza szkolnego, chłopców, wieśniaka i gospodynię, nawet samego operatora skazujesz na bankructwo. Musisz przejść na nadwyżkę, Barnum. Publiczność chce dodatnich wyników. Kiedy wychodzą z sali chcą zabrać ze sobą jakiś zapas!!

Tyle słów w powieści, 900 stron, a taka krótka recenzja? Wybaczcie, ale nie mam siły pisać o tej książce, już sama jej lektura wystarczająco mnie zmęczyła (i tak wyszło dużo jak na to, co mam do powiedzenia). Czytanie tej powieści było dla mnie ciężką pracą, a nie przyjemnością. Zaczynam dochodzić do wniosku, że literatura skandynawska, napisana w tej charakterystycznej konwencji użalania się nad "nieznośną lekkością bytu", w ogóle do mnie nie przemawia. Przed napisaniem tej notki zresztą zrobiłam to, czego nie robię nigdy, mianowicie przeczytałam kilkanaście recenzji Półbrata, by dowiedzieć się, co w tej powieści jest takiego, co ludzi zachwyca, a czego ja najwyraźniej nie dostrzegam i nie rozumiem. Nie dostrzegam epickiego dzieła, o którym mówi notka na obwolucie, nie zauważyłam też, by była to "książka o tysiącu lat norweskiej historii" - ktoś, kto to napisał, chyba Półbrata nie przeczytał. Dowiedziałam się, że Lars Saabye Christensen to najpoważniejszy norweski kandydat do Nagrody Nobla i że "takie książki uznawane są za wielkie – ukazując prozę życia same są prozą przez duże P" oraz wiele innych ohów i ahów. No nie rozumiem. Nikt oczywiście nie wie tak do końca o co chodziło autorowi, interpretacji jest od groma, co też oczywiście stanowi o wielkości książki. Półbrat zostanie chyba takim moim Szczygłem 2016 roku - nawet jego treść w typie bildungsroman jest dosyć zbliżona. Może nawet będę przyznawać "szczygły" za książki nudne i przegadane, a do tego z niewiadomych dla mnie powodów uznawane za "wybitne". W jednej z recenzji przeczytałam, że warto podjąć to wyzwanie, bo "uczucie na mecie jest bezcenne" - owszem, moja ulga po skończeniu Półbrata była bezcenna. 

Metryczka:
Gatunek: powieść obyczajowa 

Główny bohater: Barnum Nielsen

Miejsce akcji: Norwegia

Czas akcji: II połowa XX wieku

Ilość stron: 918

Moja ocena: 2/6

Lars Saabye Christensen, Półbrat, Wyd. Literackie, 2014

Książka bierze udział w wyzwaniu Grunt to okładka, Czytam opasłe tomiska oraz w Wyzwaniu bibliotecznym