3 maja, Wodospad Reichenbach

Źródło

Czy spotkaliście kiedyś w swoim życiu taką cudowną osobę, która - na wieść, że nie znacie czego, co jest wartościowe - skomentowałaby: szczęściarz/ra z Ciebie, wszystko jeszcze przed Tobą. Ja spotkałam. I tak właśnie się czułam, kiedy rozpoczynałam lekturę historii Arthura Conan Doyle'a o Sherlocku Holmesie.

Dzieła Conan Doyle'a wprawdzie wydawane są do dziś licznie, ale są one dzielone i wypuszczane w różnych konfiguracjach, a widok małej książeczki z opowiadaniami zdecydowanie mnie odpychał. Na szczęście udało mi się zdobyć Księgę wszystkich dokonań Sherlocka Holmesa, gdzie zebrano wszystkie powieści i opowiadania o Sherlocku, w kolejności chronologicznej ich wydania. Zatem zaczynamy od Studium w szkarłacie, w którym poznajemy postać detektywa oraz doktora Watsona i dowiadujemy się, jak to się stało, że panowie zamieszkali razem. Conan Doyle opisuje Sherlocka tak:

Miał ponad 6 stóp wzrostu, a ponieważ był przy tym strasznie chudy, wydawał się jeszcze wyższym. Oczy miał bystre i przenikliwe -  (...) a cienki jastrzębi nos nadawał jego twarzy wyraz czujności i zdecydowania. To wrażenie potęgował również wydatny kwadratowy podbródek.

I szare oczy. Nigdzie u Conan Doyle'a nie ma wzmianki o wieku Sherlocka, ale kontekst wskazuje, iż był on mężczyzną młodym, a przynajmniej w sile wieku, a na pewno nie starszym panem. Ekscentryczny detektyw konsultant jest co prawda ignorantem w wielu dziedzinach wiedzy, ale za to jest wysportowany i muzykalny: Z tego co pamiętam za filozofię, astronomię i politykę otrzymałeś zero punktów. Twoja wiedza przyrodnicza okazała się nierówna, za to geologię poznałeś dogłębnie (…) Z chemii osiągnąłeś wiedzę ekscentryczną, z anatomii wybiórczą, za to w dziedzinie literatury sensacyjnej i kronik kryminalnych okazałeś się niezrównany. Do dodatkowych twoich umiejętności należą: gra na skrzypcach, szermierka, boks, prawo i samozatruwanie tytoniem i kokainą*. Sherlock jest też świetnym aktorem, bo często prowadząc śledztwa przebiera się za różne postacie, a poza tym lubi na zakończenie swoich śledztw urządzać małe "przedstawienia" (you're a drama queen!). Nie nosi peleryny w kratkę, ani dziwnych czapeczek...

Źródło

Co do usposobienia, jest Sherlock człowiekiem tajemniczym. Zdarza mu się popadać w depresję i brać narkotyki - ale tylko wtedy, gdy nie ma żadnej sprawy, zajmującej jego nadpobudliwy umysł. Uwielbia muzykę, przy której słuchaniu łagodnie poruszał swoimi długimi, szczupłymi palcami w rytm muzyki, a lekki uśmiech i rozmarzone, tęskne spojrzenie były tak niepodobne do Holmesa, psa gończego, bezwzględnego Holmesa, bystrego, zaradnego detektywa**. Sam nawet komponuje. Posiada również ironiczne poczucie humoru, lecz na ogół jest poważny. Szkoda, że nic nie wiemy o przeszłości Sherlocka, ani o jego rodzinie (Mycroft pojawia się w Kanonie raczej epizodycznie), bo może pozwoliłoby to inaczej spojrzeć na jego zachowanie. Trzeba nadmienić, iż literacki pierwowzór nie jest wcale tak "socjopatyczny" jak chce tego BBC. Owszem, wyraża się czasem z lekceważeniem o inteligencji innych (czy też raczej jej braku), ale na ogół jest uprzejmy - jest typowo wiktoriańskim dżentelmenem. Chętnie podejmuje u siebie klientów - gości, częstuje ich herbatą oraz posiłkiem i zawsze uważnie słucha tego, co mają mu do powiedzenia. Z Watsonem natomiast często rozmawia o swoich metodach dedukcji, wyjaśniając mu, krok, po kroku, jak doszedł do określonych wniosków. Traktuje go jak drogiego przyjaciela, nawet kiedy ten zakłada rodzinę i wyprowadza się z Baker Street.

Źródło

Co do Watsona, to niewiele jest tu do opowiadania - zawsze wydawał mi się postacią płaską, niewiele o nim wiadomo, poza tym, że był żołnierzem w Afganistanie. Służy Holmesowi jako powiernik i kronikarz jego poczynań. Jest sympatyczny, lojalny i wierny niczym pies i w zasadzie tylko raz otwarcie skarży się, że Sherlock traktuje go z obojętnością.  Cóż - powiedzenie Watsonowi, iż być może nie świeci jak słońce, ale potrafi wyprowadzić z mroku, by potem dodać, iż do myślenia pobudzają  raczej jego pomyłki - istotnie było ze strony Sherlocka nieco złośliwe. W końcu sam Holmes zabiera głos na temat Watsona takimi słowami:

Watson posiada pewne wyjątkowe cechy, do których, będąc człowiekiem skromnym, nie przykłada wagi, skupiając się na wyolbrzymianiu moich zasług. Wspólnik, który potrafi przewidzieć twoje wszystkie działania i wnioski jest niebezpieczny, za to taki, dla którego każde rozwiązanie jest zaskoczeniem, a przyszłość jest jak zamknięta księga jest w rzeczy samej idealnym pomocnikiem.***

Pod tą maską obojętności jednak skrywa się troska o jedynego przyjaciela....

Conan Doyle dużo pisze o Holmesie: opisuje jego wygląd, zachowanie, upodobania, metody dedukcji – i sprawia tym samym, że postać ta ożywa w naszych myślach. Robi wszystko, by czytelnicy go polubili. A potem nagle go uśmierca. 3 maja 1891 roku, Sherlock Holmes ginie w wodospadach Reichenbach. To rzeczywiście było nie fair. Ostatnia zagadka jest dziwna o tyle, że zawiera w sobie tyle potencjalnej treści, że CD spokojnie mógł ją rozbudować do rozmiarów powieści. To, jak Sherlock tropił sieć Moriarty'ego, wznosząc się przy tym na wyżyny swoich możliwości – jak sam mówi – aż się prosi o opisanie. Tymczasem CD ledwie o tym wspomina, jakby spieszno mu było rzucić swojego znienawidzonego bohatera do wodospadu. Pisarz zresztą sam przyznaje, iż ta bladolica zwinna postać o wyraźnie zarysowanej twarzy zawłaszczyła sobie zbyt dużą część mojej wyobraźni i dlatego postanowił skończyć z opisywaniem przygód detektywa. Czytelnicy nie byli zadowoleni. Niestety żaden koroner nie potwierdził zgonu, i tak po długiej przerwie z łatwością odpowiedziałem na, jakże pochlebne oczekiwania czytelników i usprawiedliwiłem moje postępowanie zbyt pochopnym porywem. W każdym razie drugi raz Conan Doyle już nie popełnił tego błędu.

W Pustym domu sir Arthur szczegółowo wyjaśnia w jaki sposób Sherlock przeżył domniemany upadek z wodospadu – zatem nie ma tu żadnej tajemnicy. Dla mnie prawdziwą tajemnicą, jeśli już, jest Watson, a zwłaszcza sposób, w jaki Conan Doyle rozgrywa jego obecność w życiu Sherlocka. Co stało się z żoną Watsona?? Doktor wyprowadza się z Baker Street, a po jakimś czasie dostajemy informację, że sprzedał swoją praktykę lekarską i wprowadził się na powrót do Sherlocka. Mary w niewyjaśniony sposób znika z kart powieści.

A czy upozorowana śmierć Sherlocka rzeczywiście jest taką cezurą w opowieściach o detektywie, jak to sugeruje Graham Moore? Nie wiem, nie zauważyłam tego, by Holmes stał się po swoim powrocie gorszym człowiekiem, a już zwłaszcza prawdziwym draniem. Sprawę utrudnia fakt, że Conan Doyle kolejne opowiadania i powieści o przygodach detektywa umieszczał niekoniecznie chronologicznie od jego powrotu na Baker Street. Na przykład w Dolinie strachu pisarz powraca do postaci Moriarty'ego, co sugeruje, że jej akcja dzieje się przed rokiem 1891. No dobrze, w ostatnich opowiadaniach istotnie Sherlock częściej łamie prawo i coraz bardziej staje się takim Sherlockiem, jakiego znamy z serialu... Bardzo mnie rozbawiło, kiedy w Umierającym detektywie przeczytałam, że Sherlock prowadzi nieregularny tryb życia, jest bałaganiarzem i w ogóle jest chyba najgorszym lokatorem w Londynie, ze względu na swoje skandaliczne nawyki. A przecież pamiętałam, że na początku, autor przedstawiając swojego bohatera pisał o nim coś zgoła innego.

Być może to jest największa z zagadek Sherlocka Holmesa: Kiedy o nim mówimy, niezmiennie ulegamy fantazji, że istnieje – jak napisał T.S. Eliot.

Arthur Conan Doyle, Księga wszystkich dokonań Sherlocka Holmesa, Wyd. Rea, 2010 (1108 str.)

Książka zgłoszona do wyzwania Czytam opasłe tomiska

*Przygody Sherlocka Holmesa: Pięć pestek pomarańczy, tłum. Magdalena Machay
** Stowarzyszenie Rudowłosych, tłum. Magdalena Machay
***Żołnierz o bladym obliczu

cdn...