Obserwator

Normalność. Co jest normalne? Czy kiedy większość dzieci szaleje, biega i krzyczy, a jedno siedzi z boku i spokojnie się bawi, to jest nienormalne? Jeśliby przyjąć, że normalność to jest to, co robi większość, to tak. I zdaje się, że taką definicję normalności, bez żadnego marginesu dla całej różnorodności ludzkich zachowań, temperamentów, osobowości przyjmuje Charlotte Link. Wszyscy muszą żyć według jednego szymelu, a jeśli tak nie jest, to „coś jest z nimi nie tak”.  Tym razem na celownik autorka bierze ludzi samotnych: według niej ktoś, kto jest samotny na pewno jest nieszczęśliwy. Na pewno coś się za tym kryje. Samotni stanowią albo idealne ofiary, albo sami są potencjalnymi mordercami.  Giną starsze, samotne kobiety, a pierwsze podejrzenie pada na osobnika również samotnego, który całe dnie spędza snując się po okolicy i obserwując sąsiadów... 

Świat wykreowany przez niemiecką pisarkę jest światem wrogim, w którym człowiek człowiekowi jest wilkiem, pełnym szaleńców, którzy tylko czyhają na życie postronnych ludzi… Takie stygmatyzowanie zauważyłam już w poprzedniej książce Link (Drugie dziecko) – wtedy myślałam jednak, że to wypadek przy pracy. Niestety w Obserwatorze ta maniera się powtarza - autorka ma nieprzyjemny zwyczaj posługiwania się bardzo uproszczonymi schematami opisywania swoich bohaterów i bynajmniej nie okazuje się, że jest to tylko zabieg literacki. Być może pisarka chce w ten sposób wykreować wielu podejrzanych i utrudnić czytelnikowi rozwiązanie zagadki kryminalnej, no bo skoro każdy ma jakieś grzeszki na sumieniu, każdy potencjalnie może mieć motyw. Ale nie można przecież robić z wszystkich ludzi przestępców, wnioskując tylko i wyłącznie po pozorach. To, że ktoś ma jakieś problemy, nie znaczy wcale, że rozwiązuje je mordując swoich bliźnich. Jak twórczo można podejść do takiego tematu, pokazał chociażby Johan Theorin. U niemieckiej pisarki problemy społeczne takie jak wspomniana samotność, znieczulica, przemoc w rodzinie, zostają sprowadzone do indywidualnych problemów indywidualnych jednostek, które są nieprzystosowane i dlatego predestynowane do tego, by stać się przestępcami. Brak również wniosków i odpowiedzi, jak sobie z tym radzić, poza rozwiązaniami typu „weź się w garść”. W książce Link nawet zwykła nieśmiałość może być pretekstem do tego, żeby oskarżyć kogoś o nienormalne zachowania. Sprowadza się to do tego, że jeśli ktoś nie jest piękny i młody i otoczony wianuszkiem przyjaciół, to jest inny. Dziwny. Ma zaburzenia. W konsekwencji prawie wszyscy bohaterowie Obserwatora to osoby, z którymi „coś jest nie w porządku” – to sformułowanie pojawia się w książce raz po raz. Gdyby tak rzeczywiście było, to dlaczego psychopaci są z reguły ludźmi, których nikt by o zbrodnie nie podejrzewał – normalnymi, zgodnie z kryteriami stosowanymi przez pisarkę? Mnie się taka podwórkowa psychologia, stosowana przez pisarkę bardzo nie podoba. Nie lubię, jak ktoś mi wmawia, że ludzka psychika oraz świat są proste jak konstrukcja cepa. Pisarz tworzący kryminały, by być przekonujący, musi wiedzieć coś o psychologii, być znawcą ludzkich zachowań, a nie bazować na stereotypach i uprzedzeniach. Jest to o tyle dziwne, że przecież powieści Link pretendują do miana powieści psychologicznych!

Czytając Obserwatora miałam wrażenie, że pisarka adresuje swoją książkę do bardzo naiwnego  czytelnika. Zero finezji, portrety bohaterów są płyciutkie jak mielizna w Wiśle. Policja prowadząca śledztwo, zajmuje się głównie spekulacjami, wykazując się wyjątkowym brakiem inteligencji. No i ten nieprzyjemny klimacik: każdy jest zły, każdy jest podejrzany, a narrator przemawia z pozycji oskarżyciela, nie mając dla bohaterów żadnej litości. W oczach autorki ja ze swoją nietowarzyskością z pewnością też byłabym zaliczona do kategorii osób niezrównoważonych, dlatego czytając Obserwatora czułam się bardzo nieswojo. Już po stu stronach takiego pastwienia się nad postaciami zastanawiałam się, czy kontynuować lekturę, zwyciężyła jednak ciekawość odnośnie tego, jak autorka rozwiąże intrygę kryminalną. Nie wspomnę o nieprzekonującym tle: zima stulecia w Anglii? Nie wiem co się stało, kiedyś powieści Charlotte Link mi się podobały, ale królowa niemieckich kryminałów chyba się wypaliła i po następną jej książkę na pewno nie sięgnę.

Charlotte Link, Obserwator, Wyd. Sonia Draga, 2013

Książka zrecenzowana w ramach wyzwania Grunt to okładka oraz Czytam opasłe tomiska - 567 stron